یکی از راهکارهای عمده برای پیشگیری و کنترل کمبود ریزمغذی‌ها در کودکان، مکمل یاری است.

در کشور ما بر اساس نتایج بررسی‌های کشوری انجام شده کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن در کودکان زیر دو سال کشور شایع است.کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن با عوارض متعددی که بعضا غیر قابل جبران است همراه است.

مطالعات نشان داده است که اثرات نامطلوب فقر آهن در دوران جنینی و دو سال اول زندگی کودک بر رشد و تکامل مغزی غیر قابل جبران است. اگر چه کمبود آهن می‌تواند در تمام مراحل زندگی سبب کاهش قدرت ادراک و یادگیری شود، ولی اثرات نامطلوب کم خونی در دوران شیرخوارگی و اوایل کودکی غیر قابل جبران است. تکامل و هماهنگ شدن حرکات کودکان کم خون به تأخیر می‌افتد و این کودکان در مدرسه نیز یادگیری کمتری دارند.

ضریب هوشی این کودکان 5 تا 10 امتیاز کمتر از حد طبیعی برآورد شده است. در کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن میزان ابتلا به بیماری‌های عفونی بیشتر است؛ زیرا سیستم ایمنی آنها قادر به مبارزه موثر با عوامل بیماری زا نیست.

کمبود ویتأمین A از دیگر مشکلات تغذیه‌ای شایع در جهان بشمار می‌رود. افزایش مرگ و میر در اثر بیماری به ویژه سرخک در کودکان مبتلا به کمبود ویتأمین A گزارش شده است و خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی و اسهالی در این کودکان دو تا سه برابر بیشتر است.

اختلال در سیستم خون سازی، کاهش رشد و افزایش ابتلا به بیماری‌ها به دلیل کاهش قدرت ایمنی بدن از دیگر عوارض و پیامدهای کمبود ویتأمین A است. کمبود ویتأمین D نیز در شیرخواری منجر به بیماری «ریکتز» یا «راشیتیسم» می‌شود.

براساس دستور عمل‌های وزارت بهداشت، به منظور پیشگیری و کنترل کمبود این ریزمغذی‌ها و کاهش عوارض نامطلوب آنها بر سلامت کودکان لازم است همه کودکان زیر دو سال مکمل‌های آهن، مولتی ویتأمین و یا A و D را مطابق با پروتکل‌های تدوین شده مصرف کنند.

تا به اینجا از لحاظ علمی با مهم‌ترین مکمل‌های مورد نیاز کودکان زیر دو سال آشنا شدیم؛ یعنی قطره آ.د و قطره آهن که از ضروری ترین مکمل‌ها برای کودکان هستند.

بسیاری از مادران می‌پرسند چه زمانی از روز بهترین وقت برای خوراندن قطره به کودک است؟

باید در نظر داشته باشیم که زمانی که به کودک شیر می‌دهیم نباید همزمان قطره آهن به او بخورانیم؛ چرا که کلسیم موجود در شیر مانع جذب آهن می‌شود، بهتر است با کمی فاصله با یک قاشق چای خوری قطره را در عقب دهان کودک بریزیم و بعد به آن آب بدهیم تا از سیاه شدن دندان‌هایش جلوگیری کند.
لازم به ذکر است که قطره آهن موجب سیاه شدن مدفوع نوزاد می‌شود و این طبیعی بوده و جای نگرانی نیست.

میوه‌ها و آب میوه‌ها بخصوص مرکبات موجب افزایش جذب آهن می‌شوند و می‌توان قطره آهن را همراه با آنها که متناسب با سن کودک باشد به او داد. در مورد مولتی ویتأمین و یا قطره A و D پس از وعده شیر و یا غذای کمکی مشکلی ایجاد نمی‌کند.

قطره آهن و آ.د را تا چه زمانی کودک باید مصرف کند؟

قطره آهن از پایان 6 ماهگی و یا همزمان با شروع تغذیه تکمیلی آغاز می‌کنیم و تا پایان 24 ماهگی توصیه می‌شود.
برای پیشگیری از کمبود ویتأمین A وD در کشور ما بر اساس برنامه کشوری تجویز روزانه قطره مولتی ویتأمین و یا قطره A+D از روز پانزدهم پس از تولد تا حداقل 12 ماهگی به میزان روزانه 25 قطره که معادل 1500 واحد بین‌المللی ویتأمین A و 400 واحد بین‌المللی ویتأمین D است، باید انجام شود. استفاده از نور مستقیم آفتاب (نه از پشت شیشه) به مدت 10 دقیقه در روز نیز برای تأمین ویتأمینD، به طوری که صورت و دست و پای کودک در معرض آفتاب قرار گیرد توصیه می‌شود.

آیا مادران در دوره شیردهی نیاز به مکمل دارند؟

در دوران شیردهی مادران برای بهبود ذخایر بدنی خود باید مکمل آهن و مولتی ویتأمین مینرال را تا سه ماه پس از زایمان ادامه دهند. ذخایر آهن مادر در دوران بارداری برای تأمین آهن مورد نیاز جنین مصرف می‌شود و خونریزی هنگام زایمان نیز به ازدست دهی آهن بدن کمک می‌کند؛ بنابراین برای تکمیل ذخایر آهن بدن لازم است مادران شیرده از مکمل آهن به میزان روزانه یک عدد قرص سولفات فرو مطابق با توصیه های وزارت بهداشت استفاده نمایند.

مکمل‌های ویتأمین مینرال که در دوره بارداری مصرف آن توصیه می‌شود نیز در دوره شیردهی تا سه ماه پس از زایمان روزانه یک عدد مطابق با دستور عمل‌های وزارت بهداشت باید مصرف شود. مصرف این مکمل‌ها علاوه بر تکمیل ذخایر بدن مادر، موجب بهبود ترکیب شیر مادر از لحاظ ویتأمین‌ها و املاح معدنی مورد نیاز شیرخوار می‌شود.مصرف مکمل‌های ویتأمین و املاح پس از 3 ماه از دوره شیردهی ضرورتی ندارد.

هرم غذایی کودک چگونه باید باشد؟

کارشناسان بر این باور هستند که الزاما تمامی کودکان به مکمل رشد کودکان نیاز ندارند. رژیم غذایی سالم سرشار از ویتأمین‌ها و مواد معدنی پاسخ‌گوی تمامی نیازهای بدن آنها خواهد بود. رژیم غذایی سالم شامل موارد زیر است:
1.شیر و تمامی محصولات لبنی مانند پنیر و ماست
2.میوه های تازه و سبزیجات سبز
3.مواد پروتئین مانند مرغ، ماهی، گوشت و تخم مرغ
4.غلات و برنج

با توجه به شرایط زندگی کنونی و مشغله زیاد والدین، این روزها از غذاهای آماده زیاد استفاده می‌شود و فرصت کافی برای طبخ و استفاده از مواد مغذی وجود ندارد. به همین دلیل است که بسیاری از پزشکان و متخصصان تغذیه استفاده از انواع مکمل رشد کودکان را پیشنهاد می‌دهند.
قبل از مصرف انواع مکمل‌ها برای کودکان با پزشک کودک مشورت کنید تا در اینباره مشاوره های لازم را به شما بدهد.

هرگز خودسرانه مصرف مکمل‌ها برای کودکان را آغاز نکنید. کودکان بدن بسیار ضعیفی دارند. استفاده نا به جا از هر دارو و یا مکملی به بدن آنها آسیب وارد می‌کند و در بسیاری از موارد این آسیب‌ها قابل جبران نیستند.

ریز مغذی‌ها شامل ویتأمین‌ها و املاح در مقایسه با کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها به مقادیر جزئی برای فعالیت‌های حیاتی بدن ضروری هستند. به طور کلی ویتأمین‌ها و املاح در واکنش‌های متابولیک نقش حیاتی دارند و از طریق مصرف شش گروه اصلی غذایی 1.شیر و لبنیات 2- نان و غلات 3- گوشت و تخم مرغ 4- حبوبات و مغز دانه‌ها 5- میوه‌ها و 6- سبزی‌ها باید به بدن برسند.

نیاز به ویتأمین و املاح، متناسب با انرژی دریافتی یا سایر مواد مغذی است. برخی از ویتأمین‌ها و املاح در دوران رشد نقش اساسی دارند و کمبود آنها موجب اختلال رشد کودکان می‌شود. در کشور ما کمبود برخی از انواع ریزمغذی‌ها به ویژه کمبود آهن، روی، کلسیم، ویتأمین A و D از مشکلات شایع تغذیه‌ای در گروه‌های آسیب پذیر از جمله کودکان زیر 5 سال و زنان سنین باروری است.

برنامه مکمل یاری در گروه‌های سنی مورد هدف و در تمامی مراکز خدمات جامع سلامت دانشگاه و نیز پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت در حال اجراست.

فرشته فزونی، رئیس گروه تغذیه و دارویی معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی گفت: کمبود ریزمغذی‌ها به ویژه آهن و ویتأمین‌های آ + د (D + A) از مشکلات تغذیه‌ای در کودکان زیر 2 سال است.

وی خاطرنشان کرد:کمبود ریزمغذی‌ها موجب افزایش موارد ابتلا به بیماری‌ها، اختلال در رشد کودکان، کاهش بهره هوشی و کاهش توانمندی ذهنی و جسمی کودکان می‌شود.

به گفته وی آهن یک ریزمغذی اساسی در تغذیه دوران شیرخواری است که اگر دریافت آن کمتر از میزان مورد نیاز باشد کودک دچار کم خونی(آنمی) فقر آهن می‌شود و می‌تواند منجر به اختلال تکامل شیرخوار شود.

مکمل‌های ضروری در کودکان

فزونی از قطره آ+د یا مولتی ویتأمین و قطره آهن به عنوان دو مکمل ضروری در دوران کودکی نام برد.

نحوه مصرف قطره آ+د یا مولتی ویتأمین

به گفته وی مصرف قطره آ+د یا قطره مولتی ویتأمین از روز سوم تا پنجم تولد شروع می‌شود و تا پایان دو سالگی شیرخوار ادامه می‌یابد؛ به نحوی که روزانه یک سی‌سی (معادل 25 قطره) قطره آ+د یا قطره مولتی ویتأمین به کودک داده می‌شود (فقط یکی از این دو مکمل مصرف می‌شود و همزمان نمی‌توان از هر دو به کودک خوراند).

نحوه مصرف قطره آهن

رئیس گروه تغذیه و دارویی معاونت بهداشت درباره مصرف قطره آهن، گفت: به شیرخوارانی که در زمان مورد انتظار با وزن طبیعی و سالم به دنیا آمده‌اند از پایان شش ماهگی تا پایان 2 سالگی( 24 ماهگی) روزانه یک میلی گرم آهن المنتال(خالص) به ازای هر کیلوگرم وزن بدن داده می‌شود و حداکثر مقدار آن روزانه 15 قطره است.

به گفته فزونی در کودکان نارس، شیرخواران با وزن تولد کمتر از 2500 گرم و شیرخواران با وزن تولد بسیار کم (کمتر از 1500 گرم) چون ذخیره آهن کمتری دارند از هنگام 2 برابر شدن وزن تولد(حدود 2 ماهگی) باید مکمل آهن مصرف شود و تا پایان دو سالگی ادامه یابد.

وی تاکید کرد:حداکثر میزان قطره آهن در هر صورت برای کودک 15 قطره در روز است.

فزونی خاطرنشان کرد که آموزش‌های لازم درخصوص زمان شروع و میزان مناسب قطره‌های مکمل توسط مراقبان سلامت و بهورزان به مادران ارائه می‌شود.

مکمل‌ها را باید در جای خشک و خنک نگهدارید

به گفته رئیس گروه تغذیه و دارویی معاونت بهداشت مکمل‌ها را باید در جای خشک و خنک، دور از نور و دسترس کودکان نگهداری کرد.

وی تاکید کرد: قطره آهن را نباید به همراه شیر، چای، قهوه، دم‌کرده‌های گیاهی مصرف کرد.

فزونی به مادران توصیه کرد: قطره آهن را بین دو وعده شیردهی در عقب دهان شیرخوار بچکانید و پس از هربار مصرف به کودک کمی آب سالم و بهداشتی بدهید. سپس دندان‌های شیرخوار را با یک پارچه یا مسواک نرم پاک کنید.

رئیس گروه تغذیه و دارویی معاونت بهداشت افزود: قطره آهن به طور طبیعی موجب تیره شدن رنگ مدفوع شیرخوار می‌شود که جای نگرانی ندارد.

دقت کنیم! مکمل‌های شیرخواران در مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت به صورت رایگان در اختیار والدین قرار می‌گیرد؛در نتیجه در صورت داشتن نوزاد، با توجه و مراجعه به مراکز بهداشتی محل زندگی خود بدن جگر گوشه مان را با مصرف این مکملها در برابر آسیب دیدگی مقابل بیماریها مصون سازید.