«حواث امروز» مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد گفت: در ایران، بر اساس مطالعات انجام شده، شیوع اختلال‌های روانی (در طول عمر) در جمعیت بالای پانزده سال کشور مشابه آمار جهانی بوده و بیش از ۲۰ درصد برآورد می‌شود که در این میان اختلالات خلقی و اضطرابی بیشترین شیوع را دارند.
ندا اخروی در گفت‌وگو با ایسنا با تعریفی از سلامت روان، اظهار کرد: سلامت روان شرایطی است که در آن فرد توانایی‌هایش را می‌شناسد و قادر است با استرس‌های معمول زندگی تطابق حاصل کرده، از نظر خانوادگی، اجتماعی و شغلی مفید و سازنده باشد و به‌عنوان بخشی از جامعه با دیگران مشارکت و همکاری داشته باشد.
وی ادامه داد: سلامت روان در واقع محصول کارکرد عوامل متعددی در سطح جامعه است. شرایط زندگی، امکانات، تسهیلات آموزشی، نحوه ارتباطات، آگاهی‌ها، وضعیت اشتغال، درآمد، امنیت و سایر موارد همگی به‌طریقی بر سلامت روان فرد و بروز و شیوع اختلالات سلامت روان تأثیر می‌گذارند.
دانشگاه علوم پزشکی مشهد چه اقداماتی در حوزه سلامت روان انجام داده است؟
مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد در تشریح برنامه‌های سلامت روان در معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، گفت: برنامه غربالگری، تشخیص و مراقبت از اختلالات اعصاب و روان را داریم که در این برنامه افراد مراجعه کننده به مراکز جامع سلامت، در حوزه سلامت جسم و روان توسط مراقبین سلامت غربالگری شده و در صورت نیاز به پزشک و روان‌شناس ارجاع داده می‌شود. در برنامه پیشگیری از خودکشی ما، افراد مراجعه کننده به مراکز جامع سلامت که با افکار آسیب به خود شناسایی می‌شوند، می‌توانند با برخورداری از خدمات پزشکی مربوطه و مداخلات روانشناختی رایگان، یا دریافت راهنمایی برای خدمات حمایتی و اجتماعی، در جهت مدیریت افکار خودکشی و حل مسائل زمینه‌ساز، مشاوره دریافت کنند.
اخروی اضافه کرد: برنامه آموزش مهارتهای زندگی، مهارتهای فرزندپروری و اصول خودمراقبتی از دیگر برنامه‌های ماست. در این راستا باید گفت که یکی از وظایف مهم روان‌شناسان مراکز جامع سلامت افزایش سواد سلامت روان جامعه است که برای این هدف آموزش مهارتهای زندگی برای سنین ۶ سال به بالا انجام می‌شود. همچنین آموزش مهارتهای فرزندپروری برای والدین کودکان ۲تا۱۷ سال از برنامه‌های آموزشی سلامت روان است. یکی دیگر از برنامه‌هایی که به ارتقا سواد سلامت روان افراد کمک می‌کند آموزش خود مراقبتی در سلامت روان است که توسط روان‌شناسان در مراکز جامع سلامت انجام می‌شود.
غربالگری‌های بررسی سلامت روان با توجه به گروه سنی افراد متفاوت است
وی در پاسخ به اینکه چه معیارهایی برای سنجش سلامت روان در مراکز جامع سلامت وجود دارد؟ عنوان کرد: در حال حاضر تمامی افراد مراجعه کننده به مراکز جامع سلامت توسط مراقبین سلامت، در زمینه سلامت روان بررسی می‌شوند که این غربالگری‌ها با توجه به گروه سنی فرد متفاوت است. در گروه سنی زیر ۱۵ سال، سلامت روان فرد توسط یک پرسشنامه ۱۷ سؤالی سنجیده می‌شود که با توجه به نمره کسب شده از پرسشنامه مراقب سلامت، ادامه مراقبت‌های فرد را پیگیری می‌کند. در گروه سنی ۱۵ تا ۵۹ سال افراد به وسیله یک پرسشنامه ۶ سؤالی غربالگری می‌شوند و در گروه سنی سالمندی افراد به وسیله یک پرسشنامه ۱۱سؤالی که مخصوص این گروه طراحی شده ارزیابی می‌شوند.
چالش‌های امروز در حوزه ارتقاء بهداشت روان جامعه
مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد در خصوص چالش‌هایی که امروزه در حوزه بهداشت روان جامعه با آن مواجه هستیم، خاطرنشان کرد: شناسایی به موقع و زودرس اختلالات روانپزشکی، اختلالات مصرف مواد و مشکلات اجتماعی موجب می‌شود که اقدامات درمانی بهتر و سریع‌تر به نتیجه برسد. در مقابل، عدم شناسایی به موقع این اختلالات، موجب تشدید علائم بیماری و عوارض بیشتر خواهد شد. بسیاری از مردم با علائم اختلالات روانپزشکی، مصرف مواد و مشکلات اجتماعی آشنایی ندارند و حتی با مشاهده این علائم در اطرافیان خود متوجه وجود آن نمی‌شوند. بیشتر مردم نمی‌دانند که امروزه بسیاری از اختلالات روانپزشکی درمان دارند و در بسیاری از موارد قابل پیشگیری هستند. استفاده از درمان‌های دارویی جدید و مداخلات روانشناختی می‌تواند به بهبود بیمار کمک کند.
ترس از اعتیاد به داروهای روانپزشکی، یک باور غلط است
اخروی افزود: باورهای غلط در خصوص بیماری‌های روانپزشکی و درمان‌های موجود برای این بیماری‌ها، باعث شده که برخی از افراد نگران مراجعه جهت درمان مشکلات روانی، اجتماعی و اعتیاد باشند. نگرانی از عوارض داروهای روانپزشکی و ترس از اعتیاد به این داروها یکی از مهم‌ترین باورهای غلط است که مانع مراجعه برای درمان می‌شود. لازم است برای جامعه توضیح داده شود که این داروها اگر تحت نظر روانپزشکان و به درستی مصرف شوند، اعتیاد آور نیستند.
وی با بیان اینکه می‌توان گفت درمان صحیح بیماری‌های روانپزشکی، مانع اعتیاد به مواد و الکل است، تصریح کرد: بسیاری از افراد و به‌خصوص نوجوانان و جوانان مصرف کننده الکل و مواد مخدر، به دلیل ابتلا به اختلالات روانپزشکی و برای رهایی از علائم این اختلالات به مصرف مواد و الکل روی می‌آورند. از مهم‌ترین اختلالات روانپزشکی زمینه‌ساز مصرف مواد و الکل می‌توان به افسردگی، اختلالات اضطرابی، بیش فعالی و اختلال دوقطبی اشاره کرد.
مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد، ادامه داد: درمان این اختلالات به پیشگیری از مصرف مواد و الکل کمک می‌کند. همچنین باید خاطر نشان کرد که در بسیاری از موارد افکار آسیب به خود (خودزنی و خودکشی) در زمینه وجود یک اختلال روانپزشکی مثل افسردگی یا اضطراب و... شکل می‌گیرد. درمان اختلالات روانپزشکی در کنترل این افکار به‌شدت موثر است.
اخروی در رابطه با روند شیوع و ابتلا به بیماری‌های روان یادآور شد: در کل جهان میزان شیوع اختلالات روانی در تمام طول عمر بیش از ۲۵ درصد و شیوع این اختلالات در هر مقطع زمانی حدود ۱۰ درصد در جمعیت بالغ تخمین زده می‌شود. امروزه بیش از ۴۵۰ میلیون نفر از مردم دنیا در هر برهه از زمان از افسردگی رنج می‌برند. علاوه بر این شواهد نشان از آن دارد که با توسعه جوامع بر اختلالات اضطرابی افزوده می‌شود.
وی خاطر نشان کرد: در ایران، بر اساس مطالعات انجام شده، شیوع اختلال‌های روانی (در طول عمر) در جمعیت بالای پانزده سال کشور مشابه آمار جهانی بوده و بیش از ۲۰ درصد برآورد می‌شود که در این میان اختلالات خلقی و اضطرابی بیشترین شیوع را دارند. بر اساس پیمایش ملی سلامت روان در سال ۱۳۹۰، ۲۳.۶ درصد از افراد ۱۵ تا ۶۴ ساله کشور دچار یک یا چند اختلال روانپزشکی در ۱۲ ماه قبل بوده‌اند. نتیجه مطالعات قبل از سال ۹۰ در کشور، رقم شیوع هر گونه اختلال روانپزشکی را ۲۱.۲ درصد گزارش کرده بود و پیمایش ملی سال ۱۴۰۰ نیز آمار حدود ۲۵ درصد را نشان داده است که از آمار جهانی پایین‌تر است.
مدیر گروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد در پاسخ به اینکه عدم توجه به بهداشت روان و شیوع بیماری‌های روان در جوامع چه پیامدهایی را به دنبال دارد؟ عنوان کرد: اختلالات روانی با ایجاد هزینه‌های مستقیم یعنی بار مالی اقدامات تشخیصی، درمانی، بازتوانی و پیشگیری و هزینه‌های غیرمستقیم شامل کاهش توان فردی، کاهش نیروی مولد جامعه و بار خانوادگی، اثرات زیان‌باری بر جامعه می‌گذارند؛ به‌طوری‌که بیشترین علت ازکارافتادگی‌ها را در کشور ما تشکیل می‌دهند. به‌طور متوسط تعداد روزهای ازدست‌رفته کاری که به بیماری‌های روانی نسبت داده می‌شود ۶ روز در ماه در هر ۱۰۰ کارگر و تعداد روزهای کم‌کاری ۳۱ روز در ماه در ۱۰۰ کارگر است.
اخروی ادامه داد: افراد مبتلا به اختلالات روانپزشکی به طور میانگین ۴۰ درصد توانایی بالقوه خود را برای انجام کارهای روزمره از دست می‌دهند. میزان بیکاری در بیماران ۱.۶ برابر و میزان از کار افتادگی ۳.۵ برابر بیشتر از افراد غیر بیمار است.
وی با تاکید بر اینکه ارتقای سلامت روان وابسته به همکاری‌های وسیع بخش‌های مختلف جامعه است، تصریح کرد: در دیدگاه سازمان جهانی بهداشت راهکارهای اختصاصی برای ارتقای سلامت روان شامل انجام مداخلات سلامت روان در سنین کودکی، سرمایه‌گذاری بر رشد روانی کودکان و نوجوانان، توانمندسازی زنان، ایجاد شبکه‌های اجتماعی برای حمایت از سالمندان، برنامه‌ریزی برای حمایت از گروه‌های در معرض خطر شامل اقلیت‌های قومی، مهاجرین، آسیب دیدگان ناشی از بلایا و بحران‌ها و سایر گروه‌ها، انجام مداخلات سلامت روان در مدارس، انجام مداخلات سلامت روان در محل‌های کار، اجرای سیاست‌های پیشگیری از خشونت، آگاهی عمومی از اختلالات روانی به عنوان یک مشکل و گسترش دانش و آگاهی در زمینه سبب‌شناسی اختلالات روانی است.
مدیرگروه سلامت روانی و اجتماعی دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد در خصوص گروه‌های آسیب‌پذیر در حوزه سلامت روان، تشریح کرد: برخی افراد در برابر استرس‌ها و مشکلات آسیب‌پذیری بیشتری داشته و آمادگی بیشتری برای ابتلاء به اختلالات روانپزشکی، مصرف مواد مخدر و مشکلات اجتماعی دارند. این افراد در مقایسه با دیگران در مقابل استرس‌ها و مشکلات محیطی از توان مقابله و مقاومت کمتری برخوردارند و زودتر دچار اختلالات و مشکلات می‌شوند. با شناسایی به موقع این افراد و ارائه آموزش‌های لازم به آنها و خانواده‌هایشان می‌توان از بروز اختلالات و مشکلات پیشگیری کرد.
چه گروه‌هایی در حوزه سلامت روان آسیب‌پذیر هستند؟
اخروی در رابطه با بیشترین گروه‌های آسیب‌پذیر درحوزه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد، عنوان کرد: کودکان و نوجوانان، سالمندان، بیماران مبتلا به بیماری‌های جسمی مزمن، افراد معلول که دارای ناتوانی جسمی هستند، افرادی که دچار شکست عاطفی، شغلی، تحصیلی یا مالی شده‌اند، زنان باردار یا زنانی که به تازگی زایمان کرده‌اند، خانواده و مراقبین بیماران روانی یا بیماران جسمی مزمن، افراد سوگوار که والدین یا یکی از اعضای درجه یک خانواده آنها اخیراً فوت کرده است، کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست، کارکنان مشاغل پراسترس (پرستاران، فرهنگیان، گروه‌های امداد و نجات، کارکنان بخش اورژانس بیمارستان)، جوانان، افرادی که در خانواده پر مشاجره و متشنج زندگی می‌کنند، افراد با وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین، افراد با والد یا اعضای خانواده مصرف‌کننده مواد و... از جمله برخی از گروه‌های آسیب‌پذیر درحوزه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد هستند.
اخروی با بیان اینکه این به معنای ابتلای همه این افراد به اختلالات سلامت روان نیست، اضافه کرد: معنای آن لزوم توجه بیشتر این گروه‌ها به یادگیری و تمرین مهارت‌هایی برای مراقبت از سلامت روان است. این آموزش‌ها در قالب دوره‌های آموزشی خودمراقبتی سلامت روان، در مراکز بهداشت به صورت رایگان به مراجعین آموزش داده می‌شود.